Je kent het vast wel; met heel veel mensen ergens voor in de rij staan en je vervolgens dood ergeren aan de menigte waarvan je onderdeel bent. Of het nou bij de bakker op de hoek is, of bij woonboulevards tijdens de feestdagen, we zijn bereid om op te gaan in de kudde ten koste van individuele behoeften. Maar waarom doen we dat eigenlijk en hoe werkt kuddegedrag in bedrijven?
Nog niet zo lang geleden waren mijn vrouw en ik op vakantie in zuid Spanje. Ergens in de middle-of-nowhere boven op een berg hadden we een huis gehuurd. Omringt door de natuur, genietend van het uitzicht ‘afschakelen’. Elke middag trok een herder met een grote koppel schapen aan ons voorbij door de bergen. De kudde gadeslaand, besefte ik steeds meer wat leiderschap precies inhoud. Waar de herder ook naar toe liep, de schapen volgeden hem. Even later nam de herder in de middagzon even rust en ging zitten onder een olijfboom. De schapen graasden op de zelfde plek rondom hem en bewogen zich niet voorwaarts. Pas toen de herder opstond er zelf verder liep, volgden zij. En zo zwierf hij met zijn kudde de hele middag over de berghelling. Een fantastisch schouwspel was dat. Terwijl ik dit observeerde vroeg ik mij af hoe het kwam dat de kudde de herder zo nauwgezet volgde, zonder enig signaal….
Ik realiseerde me dat hetgeen ik zag gebeuren, wel gebaseerd moest zijn op een natuurwet, namelijk dat het volgen van de leider bescherming en veiligheid biedt. Het mooie van natuurwetten vind ik dat ze altijd werken (of we het nou willen of niet) en veelal op onbewust niveau doorwerking hebben. Bovendien zijn natuurwetten op alle gebieden in ons leven toepasbaar. Zo ook deze, want je kunt je natuurlijk afvragen welke impact de herder heeft binnen een organisatie….
Leiderschap in organisaties is gebaseerd op hetzelfde principe als wat ik zag bij de kudde schapen; volg de leider in tempo en richting, maar ook in gedrag. Zorg vooral niet dat je de kudde kwijtraakt, want dat is onveilig, door de vele gevaren en onzekerheden die op de loer liggen. De kudde verlaten maakt je kwetsbaar. Hetgeen de leider doet, en waar hij naar toegaat is veilig. Voorbeeld gedrag dus. Maar wat is het waardoor mensen de leider volgen? Volgens mij is angst een belangrijke factor. In mijn dagelijks werk kom ik in veel organisaties en zie ik steeds weer twee dezelfde mechanismen. De eerste is ‘peer-preasure’. Angst voor de reactie van de groepsleden en vooral om anders te zijn en te denken, houd mensen in de greep, waardoor we in organisaties doen wat we doen en dit vooral willen blijven doen. Deze angst zegt ons om vooral in het bekende gebied te blijven met elkaar en vooral geen ander gedrag te vertonen dan de overige leden van de kudde en al helemaal niet gedrag wat afwijkend is van dat van de leider. De kans bestaat dat de kudde je verstoten zal omdat de eengezindheid verdwijnt. Bovendien kan dit tot woede leiden van de leider en dat komt de kudde als geheel zeker niet ten goede. Peer-pressure (of groepsdruk) uit zich bijna altijd impliciet. Het is een kracht die zich vaak in de onderstroom ontwikkelt en vanuit die onderstroom leidend is. Vandaar dat er in veel organisaties geen vat op te krijgen is. Simpelweg omdat het niet bespreekbaar wordt gemaakt.
Een tweede factor is volgens mij ‘de kracht van de collectieve gewoontes’. De optelsom van alle collectieve gewoontes binnen een organisatie duidt de cultuur aan. Buiten het feit dat we ons misschien teveel anders voelen dan de hele kudde, overheerst het gevoel van erbij willen horen en dus gedraag ik me als ieder ander hier; ik pas me aan. Deze overtuigingen spelen overigens bijna altijd op onbewust niveau. Zonder dat ook daar expliciet over gesproken wordt, houden we ons er allemaal aan. De modus-operandi…En hoe meer we de collectieve gewoontes laten prefereren, hoe meer vraagtekens we onbewust zetten bij onze individuele leiderschapskwaliteiten en dus vraagtekens zetten bij een onafhankelijke en bewuste houding binnen de organisatie.
Dat is jammer, want mijn ervaring is dat deze mechanismen ontkrachtend werken. Authenticiteit en zelfbewustzijn nemen af. En daar zijn organisaties niet bij gebaat. Mensen die in hun kracht staan maken juist het verschil door zaken bespreekbaar te maken die tot dan toe niet besproken werden. Want de kracht ligt natuurlijk in het feit dat zichtbaar wordt wat de impact is van het huidige kuddegedrag en dat er misschien nieuw kuddegedrag noodzakelijk is.
En voor de leider geldt precies hetzelfde. Ook die wordt ontkracht op het moment dat hij een kudde onbewuste volgers aanstuurt. Het is weinig uitdagend, de automatische piloot doet goed zijn werk en grenzen worden niet opgezocht. De organisatie slagkracht neemt af, met alle gevolgen van dien….Vandaar dat het faciliterend (of coachend) leiderschap steeds meer toeneemt in organisaties.
De schapen zijn eigenlijk met zijn allen zo enorm alleen met hun angst. Impliciet gedomineerd door de leider, is de kudde naarstig op zoek naar verse groene hellingen….ten gunste van het voortbestaan van de kudde….
Dat is wat ik zag die middag kijkend naar de herder met zijn schapen in de zon. Zó inspirerend kan vakantie zijn….
Schrijf je in voor mijn nieuwsbrief voor het ontvangen van al mijn nieuwe blogs…